BÖLÜM – 2
Türkiye’nin özellikle Doğu Anadolu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde gün geçtikçe azalan bir eğilim gösterse de hâlen aşiret sistemi bazı ailelerde varlığını sürdürmektedir. Başlıca bir reisten ve reisin yardımcılarından oluşan aile topluluğu genellikle diğer aşiretlere karşı kendi bölgelerini koruma adına oluşmuştur.
Aşiret içindeki anlaşmazlıkların çözümünde, aşiretin savunmasında ve diğer aşiretlerle olan ilişkilerde liderin etkisi büyüktür. Ayrıca lider, aşiretin geleneksel değerlerini koruma ve gelecek nesillere aktarma gibi sorumlulukları da üstlenir.
Günümüz Türkiye’sinde aşiretler genellikle ülkenin Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgelerinde varlıklarını sürdürmektedir Peki, aşiretlerin hâkimiyet mücadelesi içine de dâhil ettikleri siyasi duruşları nasıl?
Dicle Üniversitesi’nden Yrd. Doç. Hüseyin Şeyhanlıoğlu’na göre, aşiretler Demokrat Parti’den bu yana geleneksel, muhafazakâr, sağ parti odaklı. Türkiye genelinde yüzde 60 ila 70’i devlet yanlısı. Kendisi de Şeyhanlı Aşireti’nden Şeyhanlıoğlu’na göre, bunun göstergelerinden biri korucu sayısıyla PKK militanı sayısı arasındaki fark. ‘Aşiret, Siyaset ve İktisat İlişkisi’ adlı akademik çalışması olan ve aşiretlerle ilgili roman hazırlığında olan Şeyhanlıoğlu, korucu sayısının 70 bine ulaştığını, buna karşın militan sayısının en iyi zamanda bile 10 bine ulaşamadığını söylüyor.
Şeyhanlıoğlu’na göre, Kurtuluş Savaşı’nda Şeyh Sait dâhil aşiretlerin neredeyse tamamı devletin yanındaydı. “Urfa, Mardin’de neredeyse bütün aşiretler hâlâ devlet yanlısı. Diyarbakır’da ise 1970’lere, 1980’lere kadar durum böyleydi. PKK kırsal egemenliği ele geçirdikten sonra devletin egemenliği kırıldı.”
Aşiretler genel anlamda siyasi birlik ifade etse de aynı aşiret içinde farklı görüşlere sahip kişiler de olabiliyor. Örneğin Bucak Aşireti’nden Serhat Bucak PKK’ya yakınlığıyla biliniyor. Güneydoğu’nun genelinde durum bu ama örneğin Hakkâri’nin Yüksekova ilçesinde PKK bazı aşiretler üzerinde tartışmasız nüfuza sahip.
12 aşiretten oluşan Ertuşilerin Giravi kolundan Yiğit ailesinin düğününde bu nüfûzu görmek mümkündü. Yemekler düğün alanında Abdullah Öcalan posteri altında yenildi, halaylar bu posterin altında çekildi.
Sosyalist ideolojiyle kurulan PKK aslında feodal yapıyı koruduğu ve güçlendirdiği gerekçesiyle aşiret düzenine karşı çıktı. Öcalan, bu yapının Kürtlerin uluslaşma sürecini sekteye uğrattığını savundu.[6] Devletin aşiretlere koruculuk vermesiyle PKK ile aşiretler arasında çatışmalar da yaşandı. Ama Giraviler gibi bazı aşiretler PKK’ya yakın durdu. Aşiretlerin kime yakın durduğu dönemin koşullarıyla şekilleniyor. Devlet yanlısı aşiretler zaman zaman PKK’ya yaklaşabiliyor. Tersi de geçerli. Aynı federasyon içindeki bazı aşiretler PKK, bazıları devlet yanlısı olabiliyor. Giravi ile yine Ertuşilerin bir kolu Jirki’ler gibi.
Öğretmen olduğu için isminin açıklanmasını istemeyen bir Giravi aşireti mensubu, hükümetin Öcalan ile yürüttüğü barış sürecinin, aşiretlerin PKK’ya yaklaşımını değiştirdiğini söylüyor. Yüksekova’da bir düğünde konuştuğumuz öğretmene göre, Hakkâri bu değişimde bölgede önü çekiyor.
KESK’in (Kamu Emekçileri Sendikaları Konfederasyonu) dönem sözcüsü, aynı zamanda Giravi aşireti mensubu Faruk Temel’e göre, Hakkâri’deki aşiret yapısını diğer bölgelerden ayıran birkaç neden var: “Mardin, Batman, Urfa ya da Diyarbakır’daki yapı biraz daha toprak ağalığına dayanıyor. İnsanlar yaşadıkları yerlerde kendilerini bir aşiretten sayıyor.
Aşiretler buralarda iktidar olma hevesiyle gelişiyor. Hakkâri’de ise aşiretler kan bağıyla gelişiyor. Mesela Giravi aşireti yaklaşık 25 köy. 25 köyün 25’i de dedelerden kardeştir. Bir de tarımsal faaliyetler Hakkâri’de çok yok. Geçim hayvancılık ve kaçakçılık üzerine gelişmiş.
Hüseyin Şeyhanlıoğlu da aşiret bağlarındaki çözülmeyi 2011 genel seçimleriyle 30 Mart 2014 yerel seçimleri üzerinden değerlendiriyor: “Son seçimlerde Siverek’te AK Parti’nin adayı kazandı. Oysa kuvvetli aşiretler vardı, bütün bunlar çözüldü. (Bu aşiretlerin AK Parti’ye karşı gösterdiği adaylar kazanamadı.) Önceki genel seçimlerde İzol aşireti ve Bucak da girdi, varlık gösteremedi. Çözülmenin temel sebepleri ekonomiktir, eğitimdir, televizyondur bir sürü faktör öne sürebilirsiniz. Ama benim gördüğüm kadarıyla en önemli sebep, insanların liyakat ve ehliyete kavuştukça kan bağına dayalı olan aşiret ilişkilerinden uzaklaşıp daha çok ideolojik yaklaşıma kayması.” İlişkilerin tonu değişse, kurallar esnese de, aşiretler pek çok anlamda Kürtler için sığınak gibi. Kürtler arasında yaygın olan “Aşiretsiz Kürt olmaz!” deyişi hala geçerliliğini koruyor.
Aşiret, kabile ya da oymak, dil ve kültür yönünden büyük bir türdeşlik gösteren, birçok sülaleden oluşan, yapısındaki aileler arasında köken, ekonomi, din, kan veya evlilik bağları bulunan göçebe veya yerleşik nitelikteki topluluk, oymaktır.
Türkiye’nin özellikle Doğu Anadolu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde gün geçtikçe azalan bir eğilim gösterse de hâlen aşiret sistemi bazı ailelerde varlığını sürdürmektedir. Başlıca bir reisten ve reisin yardımcılarından oluşan aile topluluğu genellikle diğer aşiretlere karşı kendi bölgelerini koruma adına oluşmuştur.
Aşiret reislerine ağa diye hitap edilir. Ayrıca, ağaların çoğu zengin ve güçlü ailelerden gelir geniş topraklara sahiplerdir. Aşiretin lideri ya da Ağa’sı genellikle aşiret mensupları arasından seçilen güçlü ve saygın bir kişi tarafından yönetilir. Aşiret lideri, aşiretin tarihinde ve kültüründe önemli bir role sahiptir.
Aşiret içindeki anlaşmazlıkların çözümünde, aşiretin savunmasında ve diğer aşiretlerle olan ilişkilerde liderin etkisi büyüktür. Ayrıca lider, aşiretin geleneksel değerlerini koruma ve gelecek nesillere aktarma gibi sorumlulukları da üstlenir.
Günümüz Türkiye’sinde aşiretler genellikle ülkenin Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgelerinde varlıklarını sürdürmektedir.
İktidarların oylarını alabilecekleri aşiret reisleri, diğer değişle ağalar ile anlaşmaları, onların iktidar yollarını rahatça açabilmektedir. Yeter ki, ağalar ile maddi olarak anlaşabilsinler…
Çünkü, aşiretlerde ağalar ne derse o kabul olur. Ağa, halkına kime oy vereceklerini söyler.
Bu yüzden de siyasi hayatta, özellikle seçimlerde, Ağalık, anlaştığı siyasi partinin iktidar yolunu açar.
