Mali ve iktisadi alanlara ilişkin hukuki ve idari düzenlemelerin uygulanmadığı veya kısmen uygulandığı, sanayi ve ticari faaliyetler için daha geniş teşviklerin tanındığı, fiziki olarak veya idari kararla ülkenin diğer kısımlarından çitle çevrilerek ayrılan özel ekonomik bölgelerin bir alt türü olarak malların ithal edilebildiği, depolanabildiği, işlenebildiği, üretilebildiği veya re-export edilebildiği planlı yatırım alanlarına “serbest bölge” denir..
Amaçlarına göre özel ekonomi bölgeleri, serbest ticaret bölgeleri, ihracata dayalı üretim bölgeleri gibi farklı isimler altında da tanımlanmaktadır. 2023 yılı verilerine göre yalnızca ABD’de 298 dış ticaret bölgesi olmak üzere 135 farklı ülkede yaklaşık 3.500 adet serbest bölge bulunmakta ve sayıları gün geçtikçe artmaktadır. Günümüzde bu sayının 5.000’in üzerinde olduğu tahmin edilmektedir.
1985 yılından beri uygulanmakta olan Türkiye’de 19 adet faal serbest bölge bulunmakta, bu bölgelerde, 2022 yılı verilerine göre yaklaşık 90 bin kişi istihdam edilmektedir. 2023 yılında serbest bölgelerin istihdamı yaklaşık 100 bin, ihracatı ise 13 milyar Dolar seviyesine erişmiştir.
Bugün Türkiye’de faaliyet göstermekte olan 21 serbest bölge şu şekilde sıralanmaktadır: Adana-Yumurtalık, Ege, Antalya, Avrupa, Bursa, Denizli, Doğu Anadolu, Gaziantep, İstanbul İhtisas, İstanbul Deri ve Endüstri, İstanbul Menkul Kıymetler Borsası, İstanbul Trakya, İzmir Menemen Deri, Kayseri, Kocaeli, Mardin, Mersin…
Günlerdir devam etmekte olan orman yangınlarımız büyük zararlar ve kayıplar vermektedir. Bodrum, Marmaris ve Datça gibi turistik yerlerimizde yangınlarımız diğer bölgelerimizde ki orman yangınlarına göre daha büyük zararlara neden olmamasına rağmen devletimiz bu turistik yerlerimizi, sanki orman yangınlarından dolayı harap olmuş gibi bu turizm cennetlerini “serbest bölge” yapma kararı almıştır.
Serbest bölge kapsamında değerlendirilen limanlar, serbest liman olarak adlandırılır ve serbest bölge ticaretinde merkez görevi görür. Çünkü belirli bir dereceye kadar o bölgenin sınır merkezidir ve tüm organizasyon ve gelişim buradan yönlendirilir.
Ülkenin gümrük prosedürlerinden muaf bir bölge kabul edildiği için ticaret yapmaya oldukça elverişlidir. Buraya getirilen mallar özellikle gümrük vergilerinden ve uluslararası yasal düzenlemelerden yüksek derecede muaf tutulur.
Serbest limanlar, gümrüksüz alanları oluşturur ve çoğunlukla fabrikalar ve üretim tesisleri yer alır. Serbest dükkanlar ve depolar, tıpkı duty free alanları gibi hava limanları ve limanlarda bulunur. Gümrük vergisinden muaf mallar için depolama hizmeti sunar ve varış noktasına gitmeden elleçlenebilir. Gümrük vergileri ise varış noktasına bağlı olarak uygulanabilir. Gümrüksüz satış mağazaları ise perakende ticaretin yapıldığı bölgelerdir. Daha çok tütün ürünleri, parfüm gibi kozmetik ve küçük elektronik ürünleri içerir. Bu lüks tüketim mallarının ağır vergileri olduğu için havaalanlarında özel alanlarda bulunur ve yolculara uygun fiyata sunulur. Duty free adı verilen bu alanlar havaalanlarının bir parçasıdır.
Böylece yurdumuzun tabiat ve turizm cenneti olan bu bölgelerimizde, orman yangınlarının ve imara kapalı olan arazilerimizin, “serbest bölge” yapılacağı sebebi ile yeniden imara açılması da gündemdedir.
