(1.Bölüm)
Günlük yaşam sırasında kullanılan ve oyunlarımız içinde yerini alan ahşaptan yapılmış araçlar arasında bazı bitkilerden (su kabağı vb) elde edilen araçları da dahil etmekte gerekmektedir.
Ahşap ya da bu türden yapılmış olan araçlardan en yaygın olanı “Kaşık” tır. Kaşıkla oynanan oyunlar genellikle Ankara’dan itibaren batı bölgelerimizde yani İç Anadolu, Ege, Marmara ve Akdeniz Bölgelerinde geniş bir coğrafya içinde yaygın şekilde oynanmaktadır. Aydın, İzmir, Çanakkale, Muğla ve Trakya hariç “kaşık” elde bir ritim aracı olarak kullanılmaktadır. Ayrıca oyuncunun şevkini, ritim duygusunu artırmakta ve oyuna konsantre olmasını sağlamaktadır. Kaşığın ebadı, biçimi ve tutuş şekli bölgeden bölgeye değişiklik göstermektedir.
Ayrıca iki elde dört kaşık bulunmaktadır. Türkiye’nin doğusundaki oyunların bir çoğu ellerden tutunarak oynanan oyunlardır. Bu nedenle kaşık ile oyun etme ihtiyacı hissedilmemiştir.
Ancak bunun yanında istisna bazı yörelerde ya da bölgelerde kaşıklı oyunları olduğu söylenmektedir. Balkanlarda ve Orta Avrupa’da da kaşıklı danslara rastlanmaktadır. İspanya’da dansçılar ellerinde Kastanyet’le dans etmektedirler.
Ahşap türün içerisinde sayabileceğimiz başka bir araç grubu Sopa, Değnek, Çubuk, Asa, Bastan vb. insanlarımız yurdumuzun pek çok yöresinde de bu araçlarla oynamışlardır. Bu oyunlar genellikle maharetli, çevik ve cesur kişiler tarafından icra edilmektedir. Sopa ile oynanan oyunlar genelde iki kişi tarafından yapılır. Kavga veya savaşı simgeleyen bu araçlar ile oynanan oyunun sonunda iki dövüşçü ya da taraf barışırlar. Yine bu oyunlar genellikle erkekler tarafından icra edilmektedir.”
Kaşıkla oynanan oyunlar genellikle Ankara’dan itibaren batı bölgelerimizde yani İç Anadolu, Ege, Marmara ve Akdeniz Bölgelerinde geniş bir coğrafya içinde yaygın bir şekilde oynanmaktadır. Aydın, İzmir, Çanakkale, Muğla ve Trakya hariç “kaşık” elde bir ritim aracı olarak kullanılmaktadır. Ayrıca oyuncunun şevkini, ritim duygusunu artırmakta ve oyuna konsantre olmasını sağlamaktadır. Kaşığın ebadı, biçimi ve tutuş şekli bölgeden bölgeye değişiklik göstermektedir. Ayrıca iki elde dört kaşık bulunmaktadır. Haritada görüldüğü üzere Doğu Anadolu ve Güneydoğu Anadolu ile Karadeniz bölgesinde kaşıkla oynanan oyunlara pek rastlanmamaktadır. (Sinop, Zonguldak, itibaren batı kesimi hariç) Çünkü, Türkiye’nin doğusunda oynanan oyunların çoğu tutunarak oynanan oyunlar olduğundan kaşıkla oynama ihtiyacı hissedilmediği akla gelen ihtimallerden biridir.
Ancak, Özbekistan’da 1992 yılında yaptığımız küçük bir çalışmada kaşıkla oynanan kadın oyunu tespit edilmiştir. Bu kopukluk nasıl olmuştur? Neden doğu kısımlarda kaşıklı oyunlar oynanmıyor? Sorusu akla geliyor. Bu kopukluğu araştırmak gerekir. Balkanlarda ve Orta Avrupa’da da kaşıklı oyunlara rastlanmamaktadır. Yalnız İspanya’da oyuncular ellerinde Kastanyet’le oynamaktadırlar. Dolayısıyla Türkiye’nin batısında kaşıklı oyunlar var, doğusunda neden yok? Vardı da unutuldu mu?”
“Kaşık, Orta Anadolu’dan batıya doğru gidildikçe kullanım alanı olan ve oyunlarımızda oldukça sık kullanılan bir araçtır. Çeşitli boy, biçim ve şekillerde çeşitlilik gösteren bu kaşıkların üzeri yöreye ve bölgeye özgü motif ve süslemelerle bezenmiştir. Tamamen el yapımı olmasının yanında, ayrı bir ustalık isteyen ve çeşitli ağaçlardan yontma tekniği ile üretilmektedir. En makbul olanı şimşir, erik gibi sert ve kuru ağaçtan yapılanlarıdır. Aynı zamanda bu ağaçlardan yapılan kaşıklardan gür ve yüksek kalitede ses elde edilmektedir.”
Halk oyunlarındaki yaygınlık alanı ve kullanım alanı açısından ayrıcalık gösteren kaşık diğer araçlar gibi yalnız bir ya da birden fazla oyuna eşlik etmeyip yöre ya da bölge oyunlarının tümünde hem oyuncuya hem de oyunlara eşlik etmesidir.
(Devamı gelecek yazımızda)