15. Bölüm
“HORONLAR”
Giresun bölgesinde horon oyun sıralamasından başka bir de Giresun karşılaması görülür. Aynı oyun Sürmene’de de vardır, ancak bu oyunun başka bir kültür çevresinden aktarıldığına dair bazı bilgiler bulunmaktadır. Yine Sürmene ve Çaykara yörelerinde görülen, horon sırasında, dizideki oyuncuların birbirinin ellerini bırakıp yana dönerek ellerini çırpmaları da değişik bir motiftir. Bu tür eklemelerin, sözgelimi, Bayburt oyunlarından etkilendiği sanılmaktadır.
Horonların oyun ritmi gittikçe hızlanıp, belirli bir hıza kavuşunca, komut vermeyi üstlenen oyuncunun “kim ola” gibi komutu duyulur duyulmaz, yukarı kaldırılmış olan kollar aşağı indirilir ve omuzların öne arkaya hafifçe salınmasıyla birlikte “aşağa alma” figürüne geçilir. Böylece horonun en canlı, göz alıcı bölümü başlamış olur. Burada sert ayak vurmaların üçerli ritimlerinin yanı sıra omuzların deniz dalgalarına benzer sallanması, estetik açıdan da göze çok hoş gelir.
Yayla şenliklerinde yakın köy veya ilçe halkının hep birlikte yer alması, ilişkilerin ve etkileşmenin daha geniş çapta olmasına yol açar. Yaylaları birbirlerine daha yakın olan ve Trabzon’un batısında bulunan Akçaabat, Maçka, Tonya ve Vakfıkebir’deki horonların birbirinden pek farkı yoktur. Horonlarında daha geniş hareketler vardır ve müzik biraz daha tiz seslerden oluşmuştur. Trabzon’un doğusundaki Araklı, Çaykara, Of ve Sürmene horonları da kendi aralarında büyük bir benzerlik gösterir. Buralardaki horonlarda hareketler daha kısa ve kesik olduğu gibi, müzik de daha kalın ve karmaşık seslerden meydana gelmiştir. Çalgı olarak kemençenin yanı sıra, bazen yaklaşık 0,5 m uzunluğunda olan kalın sesli yöre kavalının kullanıldığı da bilinmektedir.
Horonların derlenmesi işinin uzun yıllardan beri yapılageldiği bilinmektedir. Önce birtakım an ketlerle başlayan çalışmalara, yöresinde gerçekleştirilen derleme ve araştırmalarla devam edilmiştir. Ankara’da Ulu Önder Atatürk’ün emir ve yönlendirmesiyle yeni kurulan konservatuarın 1937 yılında düzenlediği ilk derleme-araştırma çalışmasında Trabzon ve Rize illeri de gündeme alınmıştır. Trabzon’dan serbest ritimli yol havası, yol türküsü, uzun hava vb. kaydedilmiş, ayrıca yukarıda adlarını verdiğimiz horon türlerinin yanı sıra gelin alma havası, gelin ağlatma havası, kol bastı havası vb. oyunlu ezgilerin, bazı gemici türkülerinin, aşık tarzı havaların, askerliğe veya seferberliğe ait türkülerin vb. nin kayıt altına alındığı bilinmektedir. Bu ve daha sonraki derlemelerde Necil Kftzım Akses, Ulvi Cemal Erkin ile Muzaffer Sarısözen gibi ünlü müzikologların harcadığı çabaları burada saygıyla anmamız gerekiyor. Bu alanda çalışan ve derlemeler yapan başka ünlü Türk araştırmacıların yanı sıra, Christian Ahrens, Martti R Kurt Reinhard, Ursula Reinhard, M. Stokes, Berndt Brandemoen gibi yabancı bilim adamlarının verdikleri eserler, bölgenin halk kültürü ile oyunlarına önemli katkılar yapmışlardır.
Yukarıda da birkaç örneğini aktardığım yörenin manileri, mani katarları veya türküleri gerek dil açısından gerek anlamları bakımından Türkiye’deki diğer bölgelerde görülen benzer yapıdakilere göre daha sade, açık ve basittir. Söylenmek istenen duygular, düşünceler veya hayaller en kısa yoldan sade bir anlatım ile dile getirilir. Anlam kargaşası yoktur. Genellikle ilk iki dizede, asıl istek veya dilek, düşünce belirtilmez; bunlar bir hazırlık metni oluştururlar. Esas vurgulanmak istenen, amaçlanan ise, üçüncü dizeden başlayan kelimeler ile ortaya konur. Horon oynama sırasında sert, kısa, kesin komutlar bu yapı içine sokulabilir.
Devam edecek
