1. Bölüm
Biz bugün mühim bir cereyanın basında bulunuyoruz. Yani halka doğru gidiyoruz. Halka gitmek. Onun talim ve terbiyesiyle uğraşmak onun seviyesini yükseltmeğe çalışmak demektir. Bundan sekiz, on sene evvel yazılarımdan birinde demiştim ki: Hayatta gaye çok yaşamaktır. Çok yaşamak ise mesut yaşamak demektir. Biz bunu ekseriya yanlış anlıyoruz ve filan adam seksen sene yaşamış demekle onun uzun bir ümür sürdüğüne zehab oluyoruz. Eğer o ömrün birçok zamanı hastalıkla filan geçmişse o adam yaşamış addolunmaz. Binaenaleyh sağlam ve mesut olarak yaşamak şarttır. Saadet, insanlar için asırlardan beri bir gaye olmuş ve insanların kalbi hep onun için çarpmıştır. Beşeriyetin bütün didinmesi, çalışıp çabalaması hep o gayenin istihsali içindir. Bu ise ancak ferdlerin kıymet-i ictimaiyelerini yükseltmekle mümkün olur. Avrupa’da demokrat devletlerde senelerden beri teessüs eden halka doğru cereyanı ahaliye kıymet ve nüfuz vermeğe uğraşıyor. Bu kıymet ve nüfuz neticesinde halk arasında ahenk husule gelebiliyor. Muhtelif sınıflar arasındaki farklar azalıyor. l3izde yalnız şehirlerde değil şehirlilerle köylüler arasında da anlayış ve düşüş itibariyle mühim farklar vardır. Biz ekseriye köylünün lisanından anlamadığımız gibi o da bizim lisanımızdan anlamaz. Yalnız bu kadar değil. Köylünün bize karşı itimadı da yoktur. Bizi gördüğü zaman kim bilir hangi sahtekâr. Hangi hilekâr bizi kandırıp elimizden varımızı. Yoğumuzu almağa gelmiştir, der. Çünkü tavr u hareketimiz, lisanımız. Kıyafetimiz onunkine benzemez. Köylü. Bu bizden değildir der ve şüphe eder. Halbuki onu irşad bizim vazifemizdir.
İşte muhterem efendiler, hüner bu farkları izale etmektir. Bunu yapabilirsek halka demokratik bir terbiye vermiş olacağız. Aramızdaki fark azaldıkça ahval ve harekatımız, hatta yaşayışımız birbirine yaklaşacaktır. Mütefekkirlerimizin mefküresi daima ilerlemek ve ilerletmek daima teali etmek ve ettirmek olmalıdır. Halbuki ekseriya bu gaye takip edilmiyor. İnsanlar iki emelden birinin peşinden koşuyor. Bunlardan biri para kazanmak diğeri mevki sahibi olmaktır. Bu maddi ve şahsi menfaatler hayatta çok tehlikelidir. Biraz evvel demiştim ki: İnsanlar arasındaki farkı izale etmek bu farkı bir taraftan ilim, bir taraftan terbiye izale edebilir. Fakat daha ziyade terbiyenin ehemmiyeti vardır. Tahsili fevkalade yüksek fakat terbiyesi noksan bir erkekle oldukça iyi terbiye görmüş kadın hiçbir vakit anlaşamazlar. Fakat mutavassıt bir derecede malümatlı ve buna mukabil terbiyesi yolunda bir adamı herkes sever.
Terbiye seviyeleri yekdiğerinden çok farklı bir cemaate hitap etmenin ne kadar gülünç olduğunu kendi nefsimdeki tecrübelerimle anladım. Bir kısım halkı memnun eden sözlerim çok kere bir diğer kısmı kızdırıyor. İşte aşağıda kalanları yukarıdakilerin seviyelerine çıkarmak ile bir tesviye ameliyesi yapılır ki bu sayede efrad-ı milletin düşünce, anlayış ve zevkleri arasında bir ahenk husule gelir. Ekseriya evlerimizin, kahve ve gazinolarımızın. Hatta mekteplerimizin dahili tertibatındaki farklar hep aramızdaki terbiyenin aynı tarzda olmayışından ileri gelir. Eğer bir cemaatin efradı hissen, fikren yekdiğerlerinden çok farklı olmazsa onların arasındaki imtizac da devamlı olur.
Bundan on yedi – on sekiz sene evvel İskandinavya’da bulunduğum sırada (Norrland) eyaletinin makarr-ı idaresi olan (Östersund) şehrine gitmiştim. Orada bir gün belediye riyaseti muazzam bir ziyafet veriyordu ve bu ziyafette elli sene yekdiğeriyle muammer olmuş, hoş geçinmiş, birlikte ihtiyarlamış ailelerin altın düğünü yapılıyordu. Avrupa’da adettir: yirmi beş sene birbiriyle geçinen karı koca gümüş düğünü yaparlar. Belediye reisinin verdiği izahatta elli sene birlikte muammer olan ailelerin adedinin her sene tezayüd ettiğini söylüyorlardı.
(Devamı gelecek makalemizdedir.)
